Bài 13: Nhân giống cây trồng

Mở đầu

66

Nhân giống cây trồng nhằm mục đích gì? Có những phương pháp nhân giống nào? Các phương pháp nhân giống đó được thực hiện như thế nào?

Đáp ánarrow-down-icon

* Mục đích của nhân giống cây trồng là:

- Duy trì và củng cố độ thuần chủng, sức sống, tính trạng đặc trưng, điển hình của giống cây.

- Tạo ra đủ lượng hạt giống cung cấp cho sản xuất đại trà.

- Phổ biến nhanh giống tốt vào sản xuất.

* Các phương pháp nhân giống cây trồng là:

- Nhân giống hữu tính

- Nhân giống vô tính: giâm cành, chiết cành, ghép, nhân giống cây trồng bằng nuôi cấy mô tế bào.

* Mỗi phương pháp có cách thực hiện khác nhau.

+ Nhân giống tự nhiên: Đây là phương pháp đơn giản nhất và tự nhiên nhất, trong đó các cây mẹ sinh sản tạo ra hạt giống hoặc thân cây con từ cành hay nhánh, sau đó các cây con này được trồng và phát triển thành cây. new.

+ Nhân giống hợp pháp: Phương pháp này liên quan đến việc sử dụng các phương pháp nhân giống có kiểm soát như cành, cành, chồi, chủng loại và tái nguyên mô. Các phương pháp nhân giống này được thực hiện trong một môi trường nhân tạo và có thể có sự quan tâm của con người.

+Nhân giống mô: Đây là phương pháp nhân giống sử dụng các mô cây, trong đó mô cây được trồng trong môi trường axit phân tách tế bào như môi trường chất lỏng hoặc gel agarose. Một cách tiếp cận các biến phổ biến để nhân giống mô hình là đục chế độ tạo ra các cây con thông qua khám phá và mô phỏng quá trình tổng hợp thực tế một cách tự nhiên.

+ Nhân giống vi sinh: Các loại vi khuẩn, nấm và vi rút có thể được sử dụng để nhân giống các loại cây. Quá trình này liên quan đến việc chuyển dữ liệu di truyền từ một cây mẹ sang cây con thông qua vi sinh vật. Các phương pháp nhân giống vi sinh cung cấp một cách tiếp cận hiệu quả và tiết kiệm thời gian để nhân giống hàng loạt cây cùng loại.

Khám phá 1

66

Kể tên các cấp giống cây trồng. Theo em, các giống cây trồng được sử dụng ở gia đình, địa phương em thuộc cấp nào?

Đáp ánarrow-down-icon

Các cấp giống cây trồng là: 

- Giống tác giả

- Giống siêu nguyên chủng

- Giống nguyên chủng

- Giống xác nhận (hay giống thương mại)

HS tự liên hệ thực tế ở gia đình, địa phương.

Kết nối năng lực 1

67

Sử dụng internet, sách, báo... để tìm hiểu các bước nhân giống bằng hạt của một số loại cây trồng.

Đáp ánarrow-down-icon

*Các bước nhân giống bằng hạt của một số loại cây trồng:

- Bước 1: Nhân hạt giống tác giả

- Bước 2: Sản xuất hạt giống siêu nguyên chủng

- Bước 3: Sản xuất hạt giống nguyên chủng

- Bước 4: Sản xuất hạt giống xác nhận

* Ví dụ các bước cho cây cà phê (Coffea Arabica):

Bước 1: Nhân hạt giống tác giả

1.1. Thu thập hạt giống tác giả: Thu thập hạt từ những cây cà phê có phẩm chất và hương vị tốt nhất, là tạo phẩm của người tạo ra loại cà phê mới.

1.2. Lựa chọn và xử lý hạt: Loại bỏ những hạt không đạt chuẩn, hỏng hoặc nhiễm bệnh. Rửa sạch hạt giống để loại bỏ bụi bẩn và các tác nhân nhiễm bệnh.

Bước 2: Sản xuất hạt giống siêu nguyên chủng

2.1. Tạo điều kiện môi trường lý tưởng: Cung cấp nhiệt độ ấm áp, độ ẩm cao và ánh sáng để kích thích quá trình nảy mầm và phát triển của hạt giống.

2.2. Lựa chọn cây con: Chọn những cây con cà phê có khả năng sinh trưởng mạnh mẽ, nhiều chồi mới và kháng bệnh tốt để làm nguồn gốc cho sản xuất hạt giống siêu nguyên chủng.

Bước 3: Sản xuất hạt giống nguyên chủng

3.1. Nhân giống lựa chọn: Từ cây con cà phê nguyên chủng, nhân giống bằng cách cấy mô hoặc cây con.

3.2. Tạo môi trường tốt cho nhân giống: Đảm bảo cây con cà phê được cung cấp đủ nước, chất dinh dưỡng và ánh sáng để phát triển mạnh mẽ trong quá trình nhân giống.

Bước 4: Sản xuất hạt giống xác nhận

4.1. Nhân giống hạt giống xác nhận: Sử dụng cây con cà phê nguyên chủng để nhân giống và tạo ra lô hạt giống xác nhận.

4.2. Kiểm tra chất lượng và đặc tính: Kiểm tra kỹ thuật mẫu hạt giống xác nhận để đảm bảo chúng có đặc tính tương tự như cây cha mẹ, bao gồm hương vị, phẩm chất và khả năng sinh trưởng.

Trong quá trình này, việc lựa chọn và duy trì những cây có đặc tính tốt, cùng với việc kiểm tra chất lượng và đặc tính của hạt giống, là quan trọng để đảm bảo rằng cây cà phê trưởng thành sau này sẽ cho ra sản phẩm chất lượng và đáp ứng yêu cầu thị trường.

Khám phá 2

70

Quan sát Hình 13.6 và trình bày các bước nhân giống chuối bằng nuôi cấy mô tế bào.

Gợi ýarrow-down-icon

Quan sát hình 13.6 ta thấy sơ đồ minh hoạ các bước nhân giống chuối bằng nuôi cấy mô tế bào bao gồm 5 bước.  

Đáp ánarrow-down-icon

- Bước 1: Chọn thân, củ chuối còn non khỏe mạnh và không bị nhiễm bệnh để nuôi cấy mô

- Bước 2: Khử trùng mẫu

- Bước 3: Tạo chồi trong môi trường thích hợp

- Bước 4: Ra rễ và tạo cây hoàn chỉnh

- Bước 5: Đưa cây chuối ra vườn ươm.

Kết nối năng lực 2

70

Tìm hiểu các bước nhân giống một số loại cây trồng bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào.

Đáp ánarrow-down-icon

Ví dụ: Nhân giống hoa đồng tiền bằng nuôi cấy mô:

- Bước 1: Chọn vật liệu ban đầu (tuyển lựa bộ phận của cây cho nguồn mẫu sạch và chất lượng tốt nhất)

- Bước 2: Khử trùng mẫu

- Bước 3: Tạo chồi trong môi trường thích hợp

- Bước 4: Ra rễ và tạo cây hoàn chỉnh

- Bước 5: Đưa cây ra vườn ươm.

Luyện tập

70

1. Phân biệt phương pháp nhân giống hữu tính và phương pháp nhân giống vô tính ở cây trồng.

2. Tóm tắt các bước phương pháp nhân giống cây trồng bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào. Nêu những điểm nổi bật của phương pháp nhân giống bằng nuôi cấy mô tế bào.

Đáp ánarrow-down-icon

1. - Nhân giống hữu tính là phương pháp nhân giống bằng hạt, phương pháp này áp dụng chủ yếu ở lúa, ngô, các loại đậu và một số loại rau.

- Nhân giống vô tính là phương pháp nhân giống mà cây con được hình thành từ một bộ phận cơ quan sinh trưởng (thân, lá, rễ) của cây mẹ. Có nhiều phương pháp nhân giống vô tính như giâm cành, chiết cành, ghép, nuôi cấy mô tế bào,...

2. - Bước 1: Chọn vật liệu nuôi cấy

- Bước 2: Khử trùng mẫu

- Bước 3: Tạo chồi trong môi trường thích hợp

- Bước 4: Ra rễ và tạo cây hoàn chỉnh

- Bước 5: Đưa cây ra vườn ươm

Những điểm nổi bật của phương pháp nhân giống bằng nuôi cấy mô tế bào:

- Có thể nhân nhanh số lượng cây giống, không phụ thuộc mùa vụ. Cây giống đồng nhất về di truyền và sạch bệnh. Hệ số nhân giống cao.

- Tốn kinh phí, công sức, đòi hỏi trình độ kĩ thuật cao.

Vận dụng

70

Vận dụng kiến thức nhân giống cây trồng vào thực tiễn ở gia đình và địa phương em.

Đáp ánarrow-down-icon

Ví dụ: 

Nhân giống cây cà chua bằng phương pháp giâm cành

Bước 1: Chuẩn bị nguyên liệu và công cụ

- Cây mẹ cà chua có đặc tính tốt mà bạn muốn nhân giống.

- Dao sắc để cắt cành.

- Găng tay và dung dịch khử trùng để đảm bảo vệ sinh.

Bước 2: Lựa chọn cành cây mẹ

- Chọn những cành cà chua khỏe mạnh và không bị bệnh.

- Cành nên có ít nhất 2-3 nút lá để đảm bảo khả năng phát triển.

Bước 3: Chuẩn bị cành cắt

- Cắt cành khoảng 10-15 cm từ cây mẹ, chọn những phần không có bệnh hoặc tổn thương.

- Loại bỏ lá dưới cùng để chỉ còn lại 2-3 nút lá.

Bước 4: Xử lý cành cắt

- Trước khi cắm vào đất, bạn có thể ngâm đáy của cành trong một dung dịch kháng khuẩn như nước sữa chua hoặc nước muối (theo tỷ lệ thích hợp) trong khoảng 30 phút để ngăn ngừa nhiễm khuẩn.

Bước 5: Cắm cành vào đất

- Chọn một vị trí trong vườn hoặc chậu để cắm cành. Đảm bảo đất ẩm và thoát nước tốt.

- Đặt cành vào đất với khoảng 1-2 nút lá nằm dưới mặt đất và chú ý để không làm tổn thương các nút lá còn lại.

Bước 6: Chăm sóc và bảo quản:

- Đảm bảo cây cành mới cắm nhận đủ ánh sáng mặt trời nhưng tránh ánh nắng trực tiếp quá mạnh để tránh cháy lá.

- Giữ đất ẩm, không quá ngập nước, để khuyến khích cành phát triển.

- Theo dõi cây để phát hiện sự phát triển và bất kỳ dấu hiệu bệnh tật nào. Nếu cần, áp dụng biện pháp phòng trừ bệnh.

Bước 7: Đặt cây cành vào chậu hoặc vườn

- Khi cây cành mới phát triển và có đủ lá và rễ, bạn có thể đặt chúng vào chậu hoặc vườn.

- Theo dõi sự phát triển của cây con và tiếp tục chăm sóc như cây trồng bình thường.

Lưu ý:

- Quá trình nhân giống cây trồng có thể thay đổi theo từng loại cây và điều kiện địa phương.

- Việc học hỏi và thử nghiệm sẽ giúp bạn làm quen với phương pháp nhân giống phù hợp nhất cho cây trồng của bạn.

- Hãy luôn tìm hiểu kỹ càng về loại cây bạn muốn nhân giống và điều kiện địa phương để đảm bảo thành công trong quá trình nhân giống cây trồng tại gia đình và địa phương của bạn.